HİSSE SENEDİ TARİHÇESİ

Tarihte borsaların geçmişi 2000 yıl öncesine kadar dayanır. Tarımsal  emtia, değerli maden ve kıymetli taşların  alınıp satılması için pazarlar ve panayırlar kurulmuş, zamanla aracıların da devreye girmesiyle büyüyerek ticari belgeler ve ticari senetlerin alınıp satıldığı ve  ilk borsaların kurulduğu bir yapıya bürünmüştür. Dünyanın ilk borsası milattan sonra 2. yüzyılın sonlarında Kütahya ilinin Çavdarhisar ilçesinde bulunan ”Macellum” adı verilen bir  gıda pazarı olarak kullanılmıştır. Ancak tarihi bulgular ticari evraklarının alınıp satıldığı yani, hisse senetlerinin el değiştirmesiyle işlevsel borsanın Belçika’nın Anvers şehrinde 1487 yılında kurulduğunu göstermektedir. Belçika’nın Brugge şehrinde bazı Yahudi ailelerin para ticaretini meslek haline getirmesi,  borsacılığın ilk faaliyetlerinden sayılmaktadır.

Borsa tarihine bakıldığında 16. Yüzyılın başlarında Amsterdam Borsası ve yine aynı yüzyılın sonunda Lyon Borsası’nın, 18. Yüzyılda Londra’da Menkul Kıymetler Borsası, ilk olarak The Stock Exchange adıyla ardından 19. Yüzyılın başında yine Londra’da Londra Menkul Kıymetler Borsası olarak faaliyete geçmiştir. ABD’de de ise New York Menkul Kıymetler Borsası’nın kuruluşu 20. Yüzyılın ilk yarısında gerçekleşmiştir.

Türk devletlerinde ise borsa gelişimini Osmanlı Dönemi, Cumhuriyeti Dönemi ve Yeni Dönem olarak üçe ayrılmaktadır. Osmanlı İmparatorluğunda menkul kıymetlerin ticaret niteliği taşıyan işlemleri ilk olarak Tanzimat Dönemi sonrasında, 1854 Kırım Savaşı dolayısıyla yapılan borçlanmaya ait tahvillerin yaygın bir şekilde el değiştirmesi, borsa faaliyetlerine zemin hazırlamıştır. Bizans döneminde ticarete yön veren tüccar ve bankerlerin ikâmet ettikleri veya konakladıkları ve bir ticaret merkezi olarak bilinen Galata’da, ilk olarak bankerler 1864 yılında bir dernek kurmuşlardır. Galata Bankerleri olarak bilinen bu topluluk, Havyar Han ve sonrasında Komisyon Han’da faaliyet göstermişlerdir. Alacaklı yabancı devletlerin de teşviki ile 1866 yılı kararnamesiyle İstanbul’da ilk resmi borsa olan “Dersaadet Tahvilat Borsası” açılmıştır. Bu borsa 1906 yılında çıkarılan bir düzenleme ile "Esham ve Tahvilat Borsası"na dönüştürülmüş ve bu yapısı ile Cumhuriyet dönemine kadar faaliyetlerini sürdürmüştür.

Cumhuriyet döneminde 1922 yılında yapılan düzenleme ile borsada günümüzde hali hazırda kullanılmakta olan sistemin temellerini oluşturan hükümlerin getirildiği, 1923 yılında 1906 tarihli tüzüğe ek düzenleme yapıldığı, 1927 yılında borsanın adının "Esham ve Tahvilat, Kambiyo ve Nukud Borsası" şeklinde değiştirildiği, 1929 yılında borsanın tekrar canlanması için 1447 sayılı kanun ve bu kanuna istinaden çıkarılan nizamname ile “İstanbul Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası” kurulmuştur. İlk Cumhuriyet borsası olan İstanbul Menkul Kıymetler ve Kambiyo Borsası bir bakıma Osmanlı Borsası’nın devamı sayılmaktadır.

1938 yılında yine bir isim değişikliği ile borsanın adının "Kambiyo, Esham ve Tahvilat Borsası" olarak değiştirildiği ve 1939 yılında Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu’nun çıkmasıyla getirilen kambiyo kontrolü, daha ziyade ecnebi şirketlerin menkul kıymetleri üzerinde ve Avrupa borsalarına bağlı olarak çalışan, konvertibl Türk parasına dayalı İstanbul borsası için büyük bir darbe olmuştur.

1938'de ülkede tek olan borsanın başkentte faaliyet göstermesinin daha doğru olacağı düşünülerek Ankara'ya taşınan ve Ulus'taki eski Etibank binasında faaliyetlerine devam eden borsa; Ankara'nın siyasi merkez olmasına karşın iş merkezi olmaması, bu nedenle müşteri bulmak açısından borsada zorluklarla karşılaşılması, İstanbul'un coğrafi konum bakımından yolların kavşağında yer alması ve yerleşmiş bir ticaret merkezi yapısına sahip olması nedenleriyle borsanın Ankara'da olmasının sakıncalı olduğu kararına varılarak borsa 1941 yılında İstanbul'da ki dördüncü Vakıf Hanın karşısında yer alan binada tekrar faaliyetlerine başlamıştır. 1938- 1941arasındaki bu dönem gelişim sürecinden daha ziyade gerilemenin gerçekleştiği yıllardır.

31 Ekim 1985 tarihinde genel kurulda ise İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yönetmeliği kabul edilmiş ve İMKB 26 Aralık 1985 tarihinde açılarak 2 Ocak 1986 tarihinde ilk seansını gerçekleştirmiştir. İstanbul Cağaloğlunda ki tarihi Emniyet Sandığı binası İMKB’nin ilk faaliyet yeridir. Bu mekân ihtiyaçlara cevap veremez hale gelince Eren Handa faaliyetlerini sürdürmüştür. 15 Mayıs 1995’te de İMKB faaliyetlerini halen bu merkezden sürdürdüğü İstinye’de ki binasına taşınmıştır.

Yeni Dönemin en önemli gelişim sürecinde ise dünya borsalarından geri kalmamak ve teknolojik gelişime ayak uydurmak için bir dizi adımlar atılmıştır. 1989 yılında Takas ve Saklama Merkezi kuruldu. 1991 yılında ise Tahvil ve Bono Piyasası kurularak Kesin Alım-Satım Pazarı’nın faaliyete başlaması önemli adımların başında gelmekte. 1993 yılında  Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı ve Yeni Hisse Pazarı’nın ve Tahvil ve Bono Piyasası Repo-Ters Repo Pazarı’nın faaliyete başlaması gerçekleşmiştir. 1994 Kasımında ise pano sisteminden hisse sentlerinin tümünün bilgisayar ortamında alım satımının başladığı yıl olmuştur. 2000 Haziranında Hisse Senetleri Piyasası Uzaktan Erişim Projesi kapsamında, üye merkez ofislerine yerleştirilen uzaktan erişim terminalleri vasıtasıyla üyelerin merkez ofislerinden İMKB Hisse senedi alım-satım sistemine emir iletimine başlanması, bunu takiben 2001 yılında hisse senetleri piyasası uzaktan erişim projesi kapsamında kademeli olarak EX-API’ye geçişin başlaması önemli bir adımın atılmasını sağlamıştır. 2013 yılında İMKB, Borsa İstanbul olarak isim değiştirerek yeni bir vizyon ile dünya sistemine entegre olma yolunda yeni gelişim dönemine girmiştir.