Vadeli İşlem Sözleşmeleri, VİOP çatısı altında sermaye piyasalarında işlem gören ekonomik veya finansal ürünü, dövizi ya da kıymetli madeni önceden belirlenmiş belirli bir vadede, belirli fiyattan ve belirli miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi sermaye piyasası aracını, malı, kıymetli madeni ve dövizi alma veya satma yükümlülüğü veren sözleşmelerdir.
Yatırımcılar VİOP’ta işlem yaparken aynı üründe aynı standart özellikler üzerinden paralarının bir kaç katı değerinde (kaldıraçlı) düşük teminatla alış ve satış işlemi yapabilir. Vadeli işlemlerin ikinci alım satım piyasası mevcut olduğu için eğer fiyatlar öngördüğümüz gibi gerçekleşmezse ters pozisyon alarak mevcut pozisyonumuzu kapatabiliriz.
VİOP işlemleri, aynı zamanda ihracat ve ithalat firmaları için döviz fiyatlarında meydana gelen risklere karşı koruma sağlar. VİOP sayesinde, kurumlar ihracat ve ithalat işlemlerinde kur riskinden korunmak amacıyla bugünden yapılan alışverişin ödemesini ya da alacağını gelecekte öngörebilecekleri bir fiyattan gerçekleştirme fırsatına kavuşur. Bu sayede hem nakit varlıkları daha verimli alanlara yönlendirilebilir hem de olası kur riski kontrolü sağlanmış olur.
Örnek ile açıklanacak olursa; İthalat yapan bir firma 100.000 dolar karşılığı 24 Nisan tarihinde aldığı malın ödemesini 23 Mayıs tarihinde gerçekleştirecektir. 1 ay içinde doların mevcut seviyelerinden yukarı çıkması, firma için kur riski oluşturmaktadır. Bu durumda kurum VİOP’da alış yönünde pozisyon alarak doların yükselme riskine karşı koruma sağlayabilir.
Pozisyon Açılışı
Pozisyon: Alış (Long)
Tarih: 24 Nisan
Dayanak Varlık: USD/TL
Dolar(Spot): 4,10
Vadeli İşlem Sözleşme Fiyatı: 4,40
VİOP 1 adet Sözleşme Büyüklüğü: 1.000 Dolar
1 Dolar sözleşmesi 1.000 dolar büyüklüğünde olduğundan 100.000 USD için 100.000 / 1000 = 100 sözleşme satın alınmalıdır. Bu durumda 4,30 x 1000 x 100 = 430.000 TL’lik pozisyon alınmış olur.
Teminat: 1 sözleşme için 210 TL
Teminat olarak bu işlem için 210 x 100 = 21.000 TL teminat gerekmektedir.
Kaldıraç Oranı: 430.000 / 21.000 = 1/20 olmaktadır.
Pozisyon Kapanışı
Tarih: 23 Mayıs
Dolar(Spot): 4,90
Vadeli İşlem Sözleşme Fiyatı: 5,35
Eğer ithalat firması VİOP İşlemi yapmamış olsaydı 23 Mayıs tarihinde yapacak olduğu ödemesinde spot piyasada 4,90 – 4,10 = 0,80 kur farkından dolayı 0,80 x 100.000 = 80.000 TL kasasından daha fazla nakit kullanmış olacaktı.
VİOP’ta yapmış olduğu alış işleminden dolayı 5,35 – 4,40 = 0,95 farkı ile 0.95 x 1000 x 100 = 95.000 TL lik getiri sağlamış olacaktır. Üstelik bu kazancı için 21.000 TL lik başlangıç teminatı kullanarak gerçekleştirmiştir.
Bir diğer örnek ihracat firması açısından ele alacak olursa; firma 16 Ocak tarihinde 100.000 dolarlık mal satış yapmış ve tahsilat süresini de 16 Şubat tarihi belirlenmiştir. 1 ay içinde doların mevcut seviyelerinden düşmesi, firma için kur risk oluşturmaktadır. Bu durumda VİOP’da satış yönünde pozisyon alarak doların düşme riskine karşı koruma sağlanabilir.
Pozisyon Açılışı
Pozisyon: Satış (Short)
Tarih: 16 Ocak
Dayanak Varlık: USD/TL
Dolar(Spot): 3,80
Vadeli İşlem Sözleşme Fiyatı: 4,25
Sözleşme Büyüklüğü: 1.000 Dolar
Pozisyon Kapanışı
Tarih: 16 Şubat
Dolar(Spot): 3,74
Vadeli İşlem Sözleşme Fiyatı: 4,10
Teminat olarak bu işlem için 210 x 100 = 21.000 TL teminat gerekmektedir.
Eğer ihracatçı VİOP İşlemi yapmamış olsaydı spot piyasada 3,74 – 3,80 = -0,06 kur farkından dolayı 0,06 x 100.000=6.000 TL daha az gelir elde etmiş olacaktır.
VİOP’ta işlem yapmasıyla 4,25’ten satışını yaparak 4,10 – 4,25 = 0,15 farktan 0.15 x 1000x 100 = 15.000 TL getiri elde etmiş olacaktır. Bu işlem sayesinde ihracatçı kurun düşme riskine karşı hem kendini koruma altına almış hem de 21.000 TL teminat ile 15.000 TL getiri sağlamıştır.