Halka arz, bir şirketin sahip olduğu bütün hisse senetlerini yatırımcıların alması için sunmasına denir. Bu halka arz süreçlerinde de bir aracı kurum bulunur. Halka arza aracılıkta kullanılan iki yöntem vardır: aracılık yüklenimi ve en iyi gayret aracılığı.
Aracılık Yüklenimi Nedir?
Aracılık yüklenimi, halka arza aracılık eden kuruluş tarafından, halka arz edilen hisse senetlerinin ihraç eden şirkete taahhüt edilmesi işlemine denir. Halka arz sürecindeki taahhüt tutarı, şirketin sermaye yeterliliği ile belirlenir. Bazı durumlarda sermaye piyasasının miktarı çok fazlaysa halka arza aracılık eden kuruluş risk almayı tercih etmez ve bu işlemi paylaşmak için birden fazla aracı kuruluşa ihtiyaç duyabilir. Dolayısıyla halka arzda tek bir aracı kuruluş yer almak zorunda değildir. Bazı durumlarda aracılık eden kuruluş, halka arz başlamadan önce hisselerin tümünü veya belli bir kısmını satın alıp halka arz sürecini işleyebilir. Aracılık yükleniminin farklı türleri de vardır.
Bakiyeyi Yüklenim
Halka arzda bütün varlıklar satılmayabilir. Bu durumda satılmayan varlıklar halka arzın son döneminde aracı kuruluşlar tarafından tamamen satın alınır. Söz konusu şirket finansman ihtiyaçlarını karşılamayı amaçladığında yeni bir yatırım yapmak veya borçlarını azaltmak için bu yönteme başvurabilir.
Tümünü Yüklenim
Bakiyeyi yüklenimden farklı olarak tümünü yüklenim, işlem başlamadan önce yapılır. Varlıkların ücretinin tamamı halka arz başlamadan önce nakit bir şekilde ödenip daha sonrasında halka satılır. Bu ihraç eden şirket için belirli bir güvence sağlar çünkü aracı kuruluş, hisselerin tamamını satın almak ve finansal araçları yatırımcılara dağıtmakla yükümlüdür. Tümünü yüklenim, ihraç eden şirket için halka arz işleminin sonucundan bağımsız olarak belirli bir miktarda gelir elde etme güvencesi sağlar. Bu nedenle, özellikle büyük halka arz işlemleri için belirli bir talep beklentisi varsa tercih edilen bir aracılık yöntemidir.
Kısmen Bakiyeyi Yüklenim
Bu yöntem halka arzda satış sırasında yapılır. Söz konusu aracı kuruluş, kalan varlıkların hepsini satın almaktansa belli bir miktarını satın alır. Sonuçta bütün varlıkları almak zorunda kalmaz. Kısmen bakiyeyi yüklenim, ihraç eden şirketin halka arz işlemi sırasında bir miktar riski üstlenmesine rağmen, satışın bir kısmının garantilenmiş olmasını sağlar. Bu yöntem ihraç eden şirketin finansal araçlarını satmak için tam bir taahhüt istememek veya tamamen aracı kuruluşa bırakmamak istediği durumlarda kullanılabilir.
Kısmen Tümünü Yüklenim
Aracı kuruluşlar halka arzın öncesinde varlıkların bir bölümünü satın alır. Satın alım yapıldıktan sonra aracı kuruluş aldığı tutarı halka arz etmektedir. Kısmen tümünü yüklenim yöntemi, talep tahmini yapmanın zor olduğu ya da riskin yüksek olduğu durumlarda bir alternatif olarak görülebilir. Bu yöntem, hem ihraç eden şirketin hem de aracı kuruluşun belirli bir miktarı garantileyerek riski paylaştığı bir aracılık modelidir.
En İyi Gayret Aracılığı Nedir?
En iyi gayret aracılığı, taahhüt olmaksızın halka arz edilecek olan finansal araçların belli başlı bir süre içerisinde satılmasını ve eğer satılmayan bir kısım kaldıysa onun da halka arz eden tarafa iadesi olarak tanımlanabilir. Yani aracı kurum, bu yöntemle hisse senetlerinin tamamının satılması veya satılmaması riskini üstlenmez. Bu yöntem, ihraç edilen hisse senetlerinin tamamının satılmayabileceği veya sınırlı bir talep görebileceği durumlarda kullanılır. Aracı kurum, bu ürünleri belirli bir süre boyunca pazarlama ve satış faaliyetleri yürüteceğini taahhüt eder ancak satış sonuçları belirsizdir. Bu yüzden aracı kuruluşun taahhüdü, müşterinin talep ettiklerini en iyi şekilde pazarlamaya çalışmakla sınırlıdır. En iyi gayret aracılığında, fiyatlandırma daha esnek olabilmektedir. İhraç edilen hisselerin talep görmesine bağlı olarak fiyat ayarlanabilir veya revize edilebilir. Bu yöntem genellikle daha az likiditeye sahip olan veya talep potansiyeli belirsiz olan finansal araçların halka arzında kullanılır. En iyi gayret aracılığı, aracı kuruluşların satış yapma konusunda daha fazla özgürlüğe sahip olduğu bir yöntemdir, ama ihraç eden şirket için daha fazla risk taşır çünkü hisseler tamamen satılmayabilir veya satış fiyatı beklenenin altında kalabilir.
Şirketler Neden Halka Arz Olur?
Şirketler daha hızlı ve yüksek miktarda büyümeyi amaçladığı için halka arz olarak finansman kaynaklarını bulmuş olurlar. Bununla birlikte elde edilen sermaye, büyüme ve genişleme hedeflerini destekleyebilir. Halka arzlar kamuoyu tarafından daha çok kişiye tanıtılmasında ve itibar kazanmasına yardımcı olur. Böylece bu şirketler hisseleriyle birlikte kredi güvenilirliğini artırmış olur. Bir diğer yandan bu alınıp satılan hisseler yatırımcılarda şirkete karşı bağlılık oluşturabilir. Genellikle özel yatırımcılar, kurucular veya risk sermayedarları yatırımlarını nakde çevirmelerine ve böylece likidite elde etmelerine yardımcı olabilirler. Bu şekilde şirket sahipleri yatırımlarını realize edebilir ve çeşitlendirme veya kişisel finansal ihtiyaçlarını karşılayabilirler. Varlıklarını halka arz edenler SPK veya Borsa İstanbul’un bağımsız denetimine de doğrudan izin vermiş olur. Böylece bu durum şirketin şeffaflığını artırır ve kurumsallaşma adına güzel bir ilerleme sağlamış olunur.
Halka arzların avantajları olduğu gibi dezavantajları da vardır. Örneğin halka açık şirketler genelde kısa vadeli finansal sonuçlara odaklanma eğiliminde oldukları için bu da uzun vadeli stratejilerine zarar verebilir. Aynı zamanda kamu gözetimi altında olurlar. Bu yüzden de hisse senedi işlemleriyle ilgili daha fazla düzenleyici kontroller yapılması gerekir. Halka arz süreci oldukça maliyetlidir. Hukuki, finansal ve muhasebe danışmanlarına, düzenleyici kurumlara ödenmesi gereken ücretlere ve reklam kampanyalarına büyük paralar harcanmak zorundadır. Dolayısıyla bir şirketin halka arz olup olmama kararı dikkatle değerlendirilmelidir ve şirketin özel ihtiyaç ve hedeflerine uygun olmalıdır.