Vadeli (Futures) işlem sözleşmeleri ileri ki bir tarihte, önceden belirlenen fiyat ve miktar için tarafları alma veya satma yükümlülüğü getiren sözleşmedir. Vadeli işlem sözleşmesi ekonomik veya finansal gösterge olabilir, döviz, emtia veya kıymetli maden gibi sermaye piyasası araçlarından oluşmaktadır. Vadeli işlem sözleşmeleri organize borsalarda işlem gördüğünden sözleşmelerin özellikleri önceden belirlenerek standart hale getirilmiştir. Dolayısıyla vadeli işlemler borsalarında alım satıma konu olan döviz, emtia, kıymetli madenler veya finansal araçların nitelikleri , miktarı, süresi ve teslim yeri standartize edilmiştir. Vadeli işlem sözleşmeleri organize borsada ikinci elden işlem gördüğü için tek değişken alım satım sırasında oluşan fiyattır.
Vadeli (Futures) İşlemlerin Avantajları
Vadeli işlemler piyasalarında işlem yapan yatırımcılar spot piyasada ortaya çıkan riskleri ortadan kaldırmak ve bu riskleri yönetmek için future piyasalarda işlem yapmaktadırlar. Gelecekteki fiyat değişimlerine karşı bugünden işlem yaparak olası fiyat dalgalanmalarına karşı korunma sağlamak önemli avantajların başında gelmektedir. Vadeli işlem sözleşmelerinin en önemli özelliği organize borsada işlem görmeleridir. Sözleşmelerin borsanın daha önceden standart hale getirdiği sözleşme özellikleri sayesinde yatırımcılar için fiyat dışındaki her türlü özellikler değişken değildir. Vadeli işlem sözleşmeleri takas kurumu tarafından garanti edildiğinden dolayı tarafların birbirini tanıması gerekmez. Merkezi karşı taraf hizmeti, Takasbank’ın alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı ise alıcı konumunda hizmet eder. Böylelikle taraflar karşı taraf riskini ortadan kaldırır. Dolayısıyla vadeli işlem sözleşmeleri borsalarda şeffaf bir şekilde hızlı bir şekilde el değiştirerek işlem görür. İşlemler kamuya açık olarak yapılır ve tüm sözleşme fiyatları katılımcılar tarafından şeffaf ve anlık olarak takip edilebilir. Verilen emirler fiyat, zaman ve emir önceliğine göre işlem görür. Bir diğer önemli avantaj ise tek vade yoktur. Konu olan finansal varlığın birden fazla vade seçeneği ile yatırımcıların ihtiyacına sunulur. Kâr ve zarar sürekli olarak günlük olarak hesaplanır ve gün sonunda mark to market yani piyasaya göre ayarlama yapılarak günsonu uzlaşma yapılır. Ayrıca gün içi uzlaşma fiyatları ile bakiyeler sürekli olarak güncellenir. Future işlemleri organize bir borsada yapıldığı için sözleşmelerin gün başında gün içi en yüksek ve güniçi göreceği en düşük fiyat limitleri bellidir. Dolayısıyla sözleşme fiyatları tavan-taban limitlerini aşamaz. Vadeli işlem sözleşmelerine yatırım yapabilmek için yatırımcılar sözleşme başına olan minimum teminat, hesap bakiyelerinde mevcut olması gerekmektedir. Vadeli işlemler kaldıraçlı bir piyasa olduğundan dolayı başlangıç teminatının yanı sıra sürdürme teminatı da mevcuttur. Yatırımcının sürdürme teminatının altında kalmadığı sürece pozisyonları yaşatması yatırımcının alehine olan bir durumdur.
Vadeli (Futures) İşlemlerinin Riskleri
Temel risk eğer yatırımcı vadeli işlem yatırımını sadece spekülatif amaçlı olarak yapıyorsa, kullanılan paranın ileride kaybedilme tehlikesi her zaman mevcuttur. Vadeli işlemler kaldıraçlı bir piyasadır. Düşük teminat ile işlem yapmanın piyasada yatırımcının lehine çalışabileceği gibi aleyhe çalışabileceği de unutulmamalıdır. Dolayısıyla riskin yüksek olduğu yerde kazancın ve bir o kadar tersine kaybında yüksek olacağı göz önünde bulundurulmalıdır. Future sözleşmeler ile vadeli işlem ve opsiyon borsasında sadece spekülatif anlamda yatırım yapmak isteyen yatırımcılar, bu piyasada işlem yapmadan önce piyasada karşılaşabilecekleri riskleri almaları, mali durumlarını ve kısıtlarını dikkate alarak karar vermeleri gerekmektedir. Fiyat riskinin yanı sıra Baz Riski de vadeli işlemler piyasasında her zaman mevcut olabilir. Taşıma maliyetine göre spot fiyat ile vadeli fiyat arasında her zaman bir fark olmalıdır. Spot fiyat ile vadeli fiyat arasındaki farkın azalması veya artması riskine baz riski denmektedir. Baz hesaplaması en yakın vadedeki vadeli fiyat esas alınarak yapılır. Korunma amacıyla işlem yapanları riskleri ile tam uyuşacak bir vadeyi her zaman bulamayabilirler. Baz riski işte tam bu durumlarda ortaya zaman zaman çıkabilmektedir. Korunma (Hedge) amacıyla işlem yapan yatırımcılar için Vadeli işlemler piyasasında yüzde yüz korunma sağlamak mümkündür. Ancak vadenin uyuşmaması, miktarların uyuşmaması, dayanak varlık ile korunma sağlanan malın birbirinden farklı olması, sözleşme adetinin korunma sağlanacak malın büyüklüğüne eşit olmaması gibi bir çok neden tam korunma sağlamasını mümkün kılmayabilir.